Hoe een anti-abortusdemonstratie in Oegstgeest landelijk nieuws werd
‘Demonstratie voor huis Oegstgeester Kamerlid’ bericht het Leidsch Dagblad op de voorpagina. Een foto onder de kop toont het bewijs: voor een jaren 30-huis houdt een groep mensen borden en spandoeken omhoog met teksten als ‘abortus=rechteloos–wetteloos–goddeloos–kindermoord’. Helemaal vooraan staat een man in een zwarte soutane achter een groot bord met daarop de tekst ‘D’66 wil opzettelijk doden van ongeboren kinderen geheel vrij’. Het is 30 augustus 1977 en plaats van handeling is de Willem de Zwijgerlaan 43 in Oegstgeest. Waarom werd juist daar gedemonstreerd? En hoe kon het gebeuren dat deze demonstratie niet alleen in Oegstgeest maar ook daarbuiten het nieuws bereikte? Een reconstructie.
Abortusdiscussie
De man in de zwarte soutane is Pater Jan Koopman (1920-1997), een katholieke geestelijke die tegen een wettelijke regeling is voor abortus. In 1973 richt hij de Stichting voor Recht Zonder Onderscheid (Stirezo) op als reactie op de Stichting Medisch Verantwoorde Zwangerschapsonderbreking (Stimezo). Deze stichting is eind jaren zestig gestart en opent de eerste abortusklinieken onder toeziend oog van de overheid, die een gedoogbeleid hanteert. In de politiek en maatschappij kruisen voor- en tegenstanders de degens. Organisaties als Dolle Mina’s en Wij Vrouwen Eisen organiseren ludieke acties met slogans als ‘Baas in eigen buik’ en ‘De vrouw beslist‘. Het doel is om de publieke opinie te beïnvloeden. Ook Stirezo is daar mee bezig via handtekeningenacties, huis-aan-huisflyers en demonstraties bij abortusklinieken. In aanloop naar de Tweede Kamerverkiezingen van 25 mei 1977 intensiveren beide kampen hun acties.
In diezelfde periode is de Oegstgeestse Elida Tuinstra (1931-2021) druk bezig met campagne voeren. Ze staat op plek 9 van de kandidatenlijst voor D66 en hoopt in de Tweede Kamer te komen. De teleurstelling is groot als haar partij bij de verkiezingsuitslag op 8 zetels blijft steken. Toch zal ze op 8 juni 1977 beëdigd worden als Tweede Kamerlid door de terugtrekking van nummer 8. Elida Tuinstra gaat aan de slag met de portefeuilles justitie, volksgezondheid en emancipatie van de vrouw. Als kersvers Kamerlid mengt ze zich meteen in de abortusdiscussie en spreekt zich openlijk uit voor een Abortuswet. Dat blijft niet onopgemerkt.
Demonstratie
Pater Jan Koopman noemt de uitspraken van Elida Tuinstra over legalisering van abortus ‘misdadig en onuitstaanbaar’ en spreekt van een ‘schaamteloze brutaliteit’. In de zomer van 1977 vraagt hij namens Stirezo een vergunning aan bij het gemeentebestuur van Oegstgeest. De aanvraag behelst een driedaagse demonstratie voor de privéwoning van Elida Tuinstra. Bij afwezigheid van burgemeester Van Eysinga behandelt locoburgemeester Thorn (KVP, later CDA) het verzoek. Hij besluit de vergunning te verlenen na ‘te hebben bezien of deze in strijd zou zijn met de openbare orde of de veiligheid van het verkeer’. Hiervan is in zijn optiek geen sprake.
Met een vergunning op zak vertrekt Pater Jan Koopman op 30 augustus 1977 met een aantal medestanders richting Oegstgeest. De familie Wessel-Tuinstra weet nog van niets. Die ochtend reist Elida Tuinstra naar Den Haag voor een werkdag aan het Binnenhof. Echtgenoot Hans Wessel is thuis als de groep demonstranten de Willem de Zwijgerlaan in loopt en postvat voor nummer 43. Ze ontvouwen spandoeken en protestborden die ze mee hebben genomen en daarmee is de eerste demonstratie voor de privéwoning van een Tweede Kamerlid in Nederland een feit.
Wij vechten niet tegen windmolens
‘We woonden al in de Willem de Zwijgerlaan toen het echtpaar Wessel-Tuinstra hier eind jaren zestig met hun drie kinderen neerstreek. Meneer Wessel werkte als hoogleraar en mevrouw Tuinstra eerst als ambtenaar en later als Tweede Kamerlid. Waar ze zich precies mee bezig hield wist ik niet echt. Op die ochtend werd me dat wel duidelijk.’ Aan het woord is een buurman die één van de eerste getuigen is van de demonstratie. De toen 20-jarige student gaat af op vreemde geluiden in de straat. ‘Normaal gesproken kon je op dinsdagochtend na de ochtendspits een speld horen vallen in onze straat, maar die ochtend was dat niet het geval. Uit nieuwsgierigheid keek ik vanuit mijn zolderkamer de straat in en toen zag ik ze staan, waaronder de pater. Vooral de foto’s op de borden maakten indruk op mij. Ik herinner me nog een mensenhand die een foetus tussen duim en wijsvinger samenkneep. ’ De pater en zijn medestanders staan de hele dag op de stoep voor het huis van de familie Wessel-Tuinstra. Ze gaan met voorbijgangers in discussie en delen flyers uit. ‘Wij weten waarvoor we vechten, daarom houden we dit soort demonstraties. We vechten niet tegen windmolens maar tegen Hitler-praktijken’, aldus pater Koopman in gesprek met een omstander.
Lokaal én landelijk in het nieuws
Het nieuws dat er een anti-abortusdemonstratie plaatsvindt in het dorp verspreidt zich snel. Elida Tuinstra is al in de ochtend per telefoon geïnformeerd door haar echtgenoot. Ze is verbaasd en veroordeelt de demonstratie. ‘Laat ze maar naar het Binnenhof komen. Daar werk ik. Mijn buren hoeven van dit soort zaken geen last te hebben’, zal ze later tegen een journalist zeggen. ‘Het is zo zinloos. Acties als deze spitsen de tegenstelling alleen maar meer toe en helpen nauwelijks mee aan een vruchtbare discussie.’ Menig dorpsbewoner neemt een kijkje en de politie houdt op last van het gemeentebestuur een oogje in het zeil. Ook fractievoorzitter van PvdA/PPR Ton Kohlbeck begeeft zich naar de Willem de Zwijgerlaan. Hij verbaast zich erover dat er een vergunning is afgegeven voor drie dagen, terwijl een eerder aangevraagde demonstratie tegen de apartheid in Zuid-Afrika in de vorm van een fietstocht geweigerd werd. ‘Wij zaten ook in een spagaat, want wij vonden dat er vrijheid van meningsuiting moest zijn en vrijheid van demonstratie, maar dit niet’, aldus Ton Kohlbeck.
‘Dat je beweert ik ga drie dagen voor iemand zijn huis staan dat was buitengewoon heftig, ook voor die tijd. Want als je dit toestaat, dan ga je de persoonlijke levenssfeer van iemand bedreigen. Wat ik het ergst vond, was dat de familie Wessel-Tuinstra vooraf niet was ingelicht. Dat heb ik later ook in de gemeenteraad ingebracht, dat dit een vorm van onzorgvuldigheid van het bestuur was.’ De ophef die deze demonstratie veroorzaakt in het dorp en de media aandacht die eruit volgt, laten het gemeentebestuur niet onberoerd. Er resteren immers nog twee dagen. Wat gaan die teweeg brengen? Locoburgemeester Thorn stelt nog dezelfde dag een gesprek voor tussen Elida Tuinstra en pater Jan Koopman. Beiden worden uitgenodigd om aan het eind van de middag op het gemeentehuis te verschijnen. Elida Tuinstra is op het afgesproken tijdstip in het gemeentehuis, pater Jan Koopman laat verstek gaan. Het gemeentebestuur besluit daarop de vergunning voor de overige dagen in te trekken.
Lokale en landelijke media als het Algemeen Dagblad, NRC Handelsblad en de Volkskrant doen in de daaropvolgende dagen verslag van deze bijzondere en unieke demonstratie. In de raadsvergadering van 8 september 1977 stelt Ton Kohlbeck een aantal kritische vragen over het proces rondom het verstrekken van de vergunning. In de notulen van de raadsvergadering is te lezen dat alleen de openbare orde en veiligheid is meegenomen in de beoordeling van de vergunning en niet de privacy van betrokkenen. Er volgen geen excuses. Locoburgemeester Thorn verklaart wel tijdens de vergadering dat hij ‘zich kan voorstellen dat het voor de bedoelde bewoonster en ook voor de buurtbewoners geen aangename aangelegenheid was. Hij meent echter zo zorgvuldig mogelijk te hebben gehandeld.’
De rust keert daarna weer terug in Oegstgeest. Pater Jan Koopman blijft doorgaan met demonstreren maar zal dat niet meer doen voor een privéwoning van een Tweede Kamerlid. Hij verplaatst zijn acties naar het Binnenhof waar hij iedere tweede dinsdag met medestanders gaat demonstreren. Elida Tuinstra blijft zich inzetten voor legalisering van abortus. In 1980 dient ze samen met collega Kamerlid Hein Roethof (PvdA) een initiatiefwetsvoorstel in voor ‘het stellen van regels met betrekking tot het afbreken van zwangerschap’. Het is het achtste initiatiefwetsvoorstel dat er op dit thema ligt. Een wetsontwerp van minister van Volksgezondheid en Milieuhygiëne Ginjaar (VVD) en minister van Justitie de Ruiter (CDA) behaalt uiteindelijk een minimale meerderheid in de Tweede (1980) en Eerste Kamer (1981). Toch zal het nog drie jaar duren voordat de Wet afbreking zwangerschap (Wafz) in werking treedt. Dat is pas het geval op 1 november 1984.
In de geschiedenis van demonstreren voor een privéwoning van een politicus heeft Oegstgeest een kleine rol gespeeld, maar wel een belangrijke. Anno nu worstelen gemeenten en overheden nog steeds met de vrijheid van meningsuiting versus de vrijheid van de demonstratie. Het aantal politici en bewindspersonen dat bedreigd wordt is groter dan ooit. Alleen daarom al is de anti-abortusdemonstratie in Oegstgeest een goede eerste casus.
Gepubliceerd in de Over Oegstgeest in mei 2024.