Amersfoort
Amersfoort: nog van harte gefeliciteerd met het binnenslepen van de titel ‘European City of the Year’! Afgelopen najaar (2023) wist je de Britse denktank Academy of Urbanism te overtuigen dat niet het Spaanse Estepona of het Engelse Exeter recht had op deze prijs, maar een Hollandse pelgrimsstad die al meer dan 1000 jaar bestaat en precies in het midden van Nederland ligt. Een hele eer lijkt het me om nu in hetzelfde rijtje te mogen staan als Berlijn, Kopenhagen, Edinburgh, Lissabon, Porto en Rotterdam. De hoogste tijd dus om jou eens van dichterbij te bekijken. Ik deed dat met mijn moeder als invulling van een moeder-dochter trip.
Om goed beslagen ten ijs te komen boekten we een stadswandeling bij de Gilde van Amersfoort. Ons startpunt was de Onze Lieve Vrouwetoren. Deze prachtige toren met de mantelmadonna op de imposante deuren is nu alleen nog een toren. Vroeger was het onderdeel van een kerk die met een overkapping met poort aan de toren verbonden was. De bouw was naar aanleiding van een legende over een boerendochter genaamd Geertje Arends (het toeval wil dat mijn moeder ook Geertje heet en ook een boerendochter is), die in 1444 met een van klei gemaakt Mariabeeldje Amersfoort introk om het klooster in te gaan. Het poppetje was bedoeld als welkomstcadeau voor de moeder-overste maar belandde bewust in de buitengracht van Amersfoort. Toen een dienstmeid een tijd later het beeldje uit de gracht opviste, gebeurden er allerlei wonderen in de stad. En die bleven niet onopgemerkt. Sterker nog daardoor werd je een populair bedevaartsoord. Na de reformatie werd er veel afgebroken waaronder de kerk en de poort. Gelukkig mocht de toren blijven bestaan. Ook het nabijgelegen Kapelhuis waar de broederschap van Onze Lieve Vrouw zetelde is nog overgebleven uit die periode.
We zetten onze stadswandeling voort richting de eerste stadsmuur die in 13de eeuw werd gebouwd en waarmee je als stad ook stadsrechten kreeg. Het stadsbestuur vond al vrij snel dat het tijd was voor een tweede stadsmuur. De fundering van de eerste stadsmuur werd gebruikt om Muurhuizen te maken. Vroeger gebeurde dat in meer plaatsen maar er zijn niet zoveel steden waar dit type huizen bewaard is gebleven. Hier dus wel en daardoor waanden we ons nog een beetje in de Middeleeuwen met de smalle straatjes en eeuwenoude huizen. De stadswandeling bracht ons naar zoveel meer moois wat jij als stad te bieden hebt, zoals de Lutherse kerk op de Langegracht, het Mondriaanhuis aan de Kortegracht en de Vishal aan - hoe kan het ook anders - de Vismarkt. Natuurlijk mocht ook een bezoek aan de Sint Joriskerk niet ontbreken. Deze kerk werd in 1248 gebouwd als parochiekerk en werd met de eeuwen steeds groter. Helaas konden we de kerk niet van binnen bekijken, dat is alleen mogelijk in de zomermaanden en begin van het najaar (mei-november). Maar ook van buiten was er genoeg te zien.
Met de bouw van de tweede stadsmuur kwamen ook de stadspoorten zoals de Koppelpoort, de Monnikenpoort (waterpoort) en de Kamperbinnenpoort (landpoort). Alle drie de poorten zijn nog deels te bekijken en bezichtigen waarbij de eerste zeker de moeite waard is. Uniek omdat het een water- en landpoort was, waar heel vroeger gevangenen een belangrijke functie hadden. Zij moesten de tredmolens dagelijks in gang zetten om zo de stad te verdedigen en om de waterhuishouding op orde te houden. Vanuit de Koppelpoort heb je ook een prachtig uitzicht op een nieuwer stuk: het Eemplein. Dit deel is via een fiets- en wandeltunnel te bereiken en je vindt er diverse culturele instellingen, winkels en restaurants. Een mooie overgang van oud naar nieuw of omgekeerd, het is maar hoe je het bekijkt.
We hadden deze dagen ook nog tijd om jouw ‘buitengebied’ met de fiets te ontdekken. Binnen een mum van tijd waren we uit de stad en fietsten we langs weilanden, de Eem en passeerden we diverse broedgebieden van weidevogels. Via https://www.route.nl/ kozen we voor een fietstocht die ons naar Baarn, Eembrugge en Bunschoten bracht. In het idyllische Spakenburg bezochten we de oude haven waar in de scheepstimmerwerven druk aan boten werd geklust en aten we - hoe kan het ook anders - een broodje met vis. Daarna fietst we weer terug om via de noordkant jouw stad weer te bereiken.
Op ons lijstje stond ook een plek waarvan de geschiedenis verre van fraai is: kamp Amersfoort. In het kamp, gelegen op de grens van Leusden en Amersfoort, verbleven tijdens de Tweede Wereldoorlog circa 47.000 gevangen waaronder de vader van mijn schoonvader. Een klein deel van het kamp zelf is bewaard gebleven en fungeert nu als museum. De wachttoren bij de ingang is indrukwekkend. Helemaal als je je bedenkt dat er destijds om de paar meter eentje stond. Via een audiotour kwamen we meer te weten over wat zich hier allemaal heeft afgespeeld. De persoonlijke verhalen van diverse gevangenen en bewakers waren indrukwekkend. En dat gold ook voor de grote wand met uitvergrote pasfoto’s van mannen, jonge jongens en een paar vrouwen die hier kort of lang verbleven en misschien hier wel het leven lieten. In de bloei van hun leven passeerden ze de toegangspoort om vervolgens in een hel te belanden, waar we nu nog steeds niet alles van weten omdat het devies na de oorlog was om er maar zo min mogelijk over te praten. Of zoals een vrouw van een ex-gevangene zei: 'val mensen er maar niet mee lastig, iedereen heeft wel wat meegemaakt'. Het buitengebied van het kamp met de schietbaan, het lijkhuisje, en de monumenten van de Stenen Man en Onderduikverleners bezochten we in serene stilte. We beseften ons wederom hoe wreed, meedogenloos en eenzaam oorlog kan zijn. Des te belangrijker om de verhalen en getuigenissen op te tekenen en te blijven vertellen, in de hoop er lering uit te trekken. Helaas zien we van dat laatste anno nu nog niet veel van terug.
We sloten onze driedaagse trip af met een wandeling door het plantsoen op de stadswal die je langs een groot deel van de 2de stadsmuur leidt. Op een paar plekken kun je via informatieborden meer info krijgen over het ontstaan en de ontwikkelingen van dit deel van Amersfoort. Je kunt niet helemaal om de stad heen maar we vonden het prima om halverwege nog even een shopsessie te doen.
Amersfoort: terugkijkend kunnen we niet anders dan concluderen dat je een prachtstad bent waar van alles te zien en te beleven is. Voor ons heb je de prijs van European City of the Year meer dan verdiend!